Elmadağ Cumhuriyet Başsavcılığı; Makine Kimya Endüstrisi’nin Ankara Elmadağ’daki Roket ve Patlayıcı Fabrikası’nın “Dinamit Üretim Bölümü’nde” 10 Haziran 2023 tarihinde meydana gelen, beş işçinin ölümüyle sonuçlanan patlamaya ilişkin fezlekesi tamamlandı. Fezleke, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı’na gönderildi. Fezleke uyarınca hazırlanan iddianame, Ankara 15. Ağır Ceza Mahkemesi’nde kabul edildi.
Fezlekede; altı şüphelinin “taksirle birden fazla kişinin ölümüne neden olmak” suçlaması ile yargılanması talep edildi. Şüpheliler hakkında, bu suçlama ile iki yıldan 15 yıla kadar hapis cezası talep edildi. Fezlekede; 6 şüpheliden O.A., Z.S., A.A.’nın tutuklu olduğu ve D.U.Ş., K.K. ve A.K. hakkında ise “yurt dışına çıkış yasağı” şeklinde adli kontrol tedbiri uygulandığı görüldü.
Fezlekede; patlamadan önce TNT’den 1 buçuk kat kuvvetli bir nitrogliserin (NGL) tankında çalışılmasına rağmen, tankın temizliğinin yapılmadığı, patlama günü temizlik yapılmayan tankın boşaltılması için vana açıldığı, bu uygulamanın da usulüne uygun yapılmadığı belirtildi.
Fezlekede; İbrahim Özdemir’in önce su vanasını ve sonra da NGL vanasını açması gerekirken, önce NGL vanasını açtığı belirtildi. Fezlekeye göre Özdemir bu vanayı önce açtığını anlayınca telaşlandı ve ölen diğer 4 işçi de Özdemir ile birlikte su vanasını aramaya başladı ancak bulamadılar. Özdemir, su vanasını bulamayınca elindeki pinomatik anahtar ile NGL vanasını kapamaya çalıştı ve birden parlama yaşandı. Fezlekede, patlamada nedeni: “Özdemir'in elinde bulunan pinomatik sistem anahtarının oluşturabileceği darbe veya statik elektrik sonucunda meydana geldiğinin değerlendirildiği…” ifadeleri ile açıklandı.
Fezlekede, patlamadaki en büyük etkenin, “NGL tankının bir gün önce boşaltılmaması ve bakımının yapılmaması ile işçilere NGL tankının nasıl boşaltılması gerektiğine yönelik eğitim verilmesi” olduğu belirtildi.
BİLİRKİŞİ RAPORUNDA ÖLEN İŞÇİLER “ASLİ SORUMLU” BULUNDU
Fezlekede; patlamaya ilişkin kimya mühendisi, iş güvenliği uzmanı, makina ve elektrik yüksek mühendislerinden oluşan bilirkişi heyetinin raporuna da yer verildi.
Bilirkişi raporunda, ölen ustabaşı Mehmet Kutlu; “patlamadan önce NGL tankının bakımını yaptırmadığı, tankta kalan NGL’yi tahliye ettirmediği ve iş güvenliğini ihlal ettiği” gerekçesiyle asli sorumlu bulundu. Raporda, ölen işçi İbrahim Özdemir’in ise görev alanı dışında bölgede çalışarak, NGL tahliye işlemlerine önderlik ettiği, NGL vanasını önce açtığı, iş güvenliğini ihlal ettiği” ve bu nedenle de “asli sorumlu” olduğu belirtildi.
Raporda 6 şüpheli ile ilgili şu değerlendirmeler yapıldı.
. Üretim mühendisi şüpheli Z.S., üretimin emniyetinden sorumluyken patlama günü “üretimin başında olmaması, patlamadan bir gün önce periyodik bakımları yaptırmaması” nedeniyle “tali sorumlu”.
. Asit, dinamit üretimi takımı lideri O.A., emniyetli çalışmayı sağlamak için periyodik bakımların yapılmasını ve iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyulmasını sağlamak görevi olmasına karşın patlama günü “üretimle ilgili üretim mühendisi görevlendirmesi yapmaması, olaydan bir gün önce atölyenin periyodik bakımlarını zamanında yapılmasını sağlamayarak artan NGL'nin tahliyesini takip ve kontrol etmemesi, NGL tahliyesinde ne yapacağını bilemeyen personelin eğitim ihtiyacını belirleyip gerekli eğitimi vermemesi” nedeniyle “tali sorumlu”.
. Patlayıcı üretim müdürlüğüne vekalet eden, patlayıcı üretim takım lideri A.A., “üretimle ilgili üretim mühendisi görevlendirmesi yapmaması, üretim esnasında görevi gereği haftalık planı gerektiği gibi yapmaması, hafta sonu mesaisini üst makama onaylatmadan uygulaması, üretimdeki sürekliliği sağlamak için tedbir almamak, bakımın zamanında yapılmasını kontrol etmemek, olaydan bir gün önce atölyenin periyodik bakımlarını zamanında yapılmasını sağlamayarak artan NGL nin tahliyesini takip ve kontrol etmemesi, NGL tahliyesinde ne yapacağını bilemeyen personelin eğitim ihtiyacını belirleyip gerekli eğitimi vermemesi sonucunda yanlış işlem yaparak paylamaya uygun zemini hazırlaması” nedeniyle “tali sorumlu”.
FABRİKA MÜDÜRÜ VE MÜDÜR VEKİLİ DE “TALİ SORUMLU” BULUNDU
. Fabrika müdürü D.U.I., “fabrika müdürü olarak olaydan bir gün önce atölyenin periyodik bakımlarını zamanında yapılmasını sağlamayarak artan NGL'nin tahliyesini takip ve kontrol etmemesi, NGL tahliyesinde ne yapacağını bilemeyen personelin eğitim ihtiyacını belirleyip gerekli eğitimi vermemesi sonucunda yanlış işlem yapılarak patlamaya uygun zemin hazırlaması patlama olayının meydana geldiği teleks mikser atölyesinin eksik personel temini için üst makama teklifte bulunmuş ama üretim hatlarında eksikliği giderici gerekirse ikiz görevli personel görevlendirmesi yapmaması” nedeniyle “tali sorumlu”.
. Fabrika müdür vekili K.K., “fabrikaya vekalet ettiği dönem içerisinde iş güvenliğini artırıcı tedbirler almaması, haberi ve onayı olmadan cumartesi günü mesai yapılmasına engel olmaması, hafta sonu mesaisinde NGL tahliye işleminde iş güvenliğini sağlayacak personel bulunmasını sağlamaması” nedeniyle “tali sorumlu”.
. İş güvenliği uzmanı A.K., “fabrika için düzenlediği acil durum eylem planında acil toplanma bölge krokisi, tahliye planı bulunmaması, önceki dönem iş sağlığı güvenliği sorumlusunun imzaları bulunan risk analizinde sürekli görülebilecek riskler yazılmasına karşın atölyede gelişen özel riskler yönüyle değerlendirmede bulunulmaması, patlamanın olduğu atölyede çalışan personele gerekli iş güvenliği bilinci oluşturacak eğitimi vermemesi, yetkisiz iş yapılmaması bilincini geliştirmemesi sonucunda patlamanın oluşacağı ortamı yaratması” nedeniyle “alt kademede tali sorumlu”.
Fabrikada kimya mühendisi olarak görev yapan Z.S., savcılık ifadesinde, patlamanın olduğu atölyenin sorumlu olduğu alanlardan biri olduğunu açıkladı, sorumluluğu yaşamını yitiren işçilerden ustabaşı Mehmet Kutlu’ya yükledi. Z.S. şunları belirtti:
“Bu atölyenin birinci sorumlusu vefat eden usta başı Mehmet Kutlu'dur. Kazanın da Mehmet Kutlu'nun koordinesindeki işçilerin olay günü kolluk ifadesinde de belirttiğim yanlış uygulamalarından kaynaklandığını düşünmekteyim. Benim o atölye ile ilgili denetim yükümlülüğüm vardır. Atölyenin günlük ve haftalık temizlenmesi ile ilgili gerekli kontrolleri yapıp ilgili formu 09.06.2023 günü yani patlamadan bir gün önce kontrol etmiştim. Benim yaptığım denetim sadece sözlü olarak Mehmet Kutlu'ya sormaktan ve Mehmet Kutlu'nun imzaladığı temizlik formlarını incelemekten ibarettir.”
Şüpheli O.A. da kendisini şöyle savundu:
“O atölyenin operatörü de yani usta başı da Mehmet Kutlu'dur. İbrahim Özdemir de o atölyede görev yapan Mehmet Kutlu'dan sonraki en kıdemli kişidir. Normalde patlamanın meydana geldiği gün 02 teleks mikser atölyesinde herhangi bir üretim olmayacaktı. Çalışanların oraya neden girdiğini bilmemekle eğitim amaçlı veya öğleden sonraki temizlik provası için girdiklerini düşünüyorum. Kamerada gördüğüm kadarıyla İbrahim Özdemir'in vanayı açma sıralamasını yanlış yapması nedeniyle patlamanın meydana gelmiş olabileceğini düşünüyorum. Orada bir NGL sızıntısı olma ihtimalini değerlendirmiyorum. Darbe veya su basıncının sıkıştırması sebebiyle patlama meydana gelmiş olabilir. Ayrıca patlamanın meydana geldiği alanın niteliği gereği aynı anda maksimum iki geçici personel bulunabilir. Bir önceki gün o atölyede yapılan üretimden kalan NGL'nin tahliye edilip edilmediği hususunda net bir bilgim yoktur. Bunun denetimiyle Mehmet Kutlu yükümlüdür.”
Üretim müdürünün fabrikadan ayrılması sonucu fiilen geçici olarak üretimden sorumlu kendisinin olduğunu söyleyen A.A., da ölen işçilere sorumluluk yükleyerek, savcılık ifadesinde şunları belirtti:
“Fiilen İbrahim Özdemir isimli çalışanın NGL tahliyesi sırasında yapılacak işlemleri yani açılacak vanaların sıralamasını doğru işletememesi nedeniyle patlamanın meydana geldiğini düşünüyorum. Burada NGL sızıntısı, darbe veya statik elektrik gibi etkenler patlamayı tetiklemiş olabilir. Ancak tarafımca bu konuda tüm işçilere iş başı eğitimleri dahil gerekli tüm eğitimler verilmiştir. Orada meydana gelebilecek arızayı ancak atölyenin operatörü olan Mehmet Kutlu'nun tespit etmesi ve bize bildirmesi gerekir.”
Yıllık izindeyken patlamanın yaşandığını söyleyen şüpheli fabrika müdürü D.U.Ş., kendisinin tali kusurlu olarak bilirkişi raporunda yer almasına itiraz ederek, “Bilirkişi raporunda tarafıma atfedilen tali kusurun gerekçesi olarak gösterilen çalışanlarda iş güvenliği bilincinin oluşmasını sağlayacak tedbirleri almamam gösterilmiş ise de biz çalışanlardan bu bilinci oluşmasını sağlayacak her türlü tedbiri almış bulunmaktayız. Buna ilişkin bilgi ve belgeler dosyaya girmiş bulunmaktadır. Çalışanlara eğitimler rutin ve düzenli olarak verilmektedir” dedi.
Fabrikanın kalite müdürü K. K. ise “Görevime ilişkin detayları kolluk ifademde de belirttiğim üzere kalite kontrolünden sorumlu bulunmaktayım. Patlamadan beş gün önce yani 5 Haziran 2023 tarihinde aldığım fabrika müdürlüğü imza vekaletini normal şartlarda 16 Haziran 2023 tarihine kadar sürdürecektim. Ancak bu sadece fabrika müdürlüğü tarafından yürütülen rutin işlerin aksamaması amacıyla tarafıma tevdi edilen bir imza vekaletidir. Fabrikadaki denetim ve eğitim mekanizmaları bana bağlı bir birim değildir. Kaldı ki vekalet aldıktan beş gün içerisinde bu düzeni sağlayabilmem de beklenemez. Bu nedenle tarafıma atfedilen kusurun yerinde olmadığını düşünüyorum” diye kendisini savundu.
“SORUMLULUĞUMU YERİNE GETİRDİĞİM KANAATİNDEYİM”
İş güvenliği uzmanı A.K. da savcılık ifadesinde kendisinden önce risk analizi raporu düzenlendiğini ve kendisinden önce düzenlenen raporun ardından sorumluluğu olmadığını şöyle iddia etti:
“Ben Ocak 2022 tarihinden itibaren MKE Roket ve Patlayıcı Fabrikasında İş Güvenliği Uzmanı olarak hizmet vermekteyim. Risk analizi raporları çok tehlikeli iş yerlerinde yani patlamanın meydana geldiği fabrika için 2 yılda bir tanzim edilmektedir. Son olarak 2021 yılında risk analizi raporu benden önceki iş güvenliği uzmanı ve risk değerlendirme ekibi tarafından tanzim edilmiştir. Risk analizi raporu bir ekip işidir. Bahse konu raporda imzam bulunmamaktadır. Bu zamana kadar ben gerekli tüm eğitimleri vererek üzerime düşen sorumluluğu da eksiksiz olarak yerine getirdiğim kanaatindeyim. Bilirkişi raporunda tarafıma atfedilen kusur tespitine katılmıyorum.”